قدس آنلاین- پرتاب ماهواره به مدار زمین، ارسال محموله زیستی به فضا و... تنها بخشی از خبرهایی بود که در چند سال قبل از پُر خبرترین سازمان علمی صنعتی ایران می‌شنیدیم و با آن احساس غرور می‌کردیم. خبرهایی که هر چند در این سال‌ها و روزها کمتر شده، اما هنوز هم از نظر رتبه علمی فضا در منطقه جایگاه نخست و در میان کشورهای دنیا رتبه یازدهم را در اختیار داریم. هنوز هم با اقتدار می‌گوییم نُهمین کشور دنیا هستیم که توانستیم ماهواره به فضا پرتاب کنیم.

مهندس علی چیت‌ساز، پژوهشگر حوزه هوا فضا با بیان اینکه پیشرفت مهندسی هوا فضا با پیشرفت سایر رشته‌های مهندسی گره خورده است، به خبرنگار ما می‌گوید: ۱۰ تا ۱۵ سال پیش در زمینه هوافضا حرفی برای گفتن نداشتیم؛ اما امروز با تلاش اندیشمندان و صاحبنظران در برخی صنایع مانند صنایع تعمیر و نگهداری هواپیما به پیشرفت‌های خوبی رسیده‌ایم. در حوزه موشکی و فناوری فضا نیز پیشرفت‌های خوبی داشته و بهترین کشور منطقه در این زمینه هستیم. با تجربیاتی که در این سال‌ها به دست آورده‌ایم، یکی از ۹ کشور پرتاب ماهواره هستیم و در این زمینه جایگاه رو به رشدی داریم. البته این وضعیت، خیلی خوب نیست، اما با به یاد داشتن اینکه از هیچ به جایگاهی قابل تأمل رسیده‌ایم، خوب است.

وی اضافه می‌کند: متأسفانه رابطه خوبی بین دانشگاه و صنعت وجود ندارد. مهندسان دانش آموخته هوا و فضا نمی‌توانند به سرعت به این صنعت وارد شده و کارایی داشته باشند.

چیت‌ساز با اشاره به سخنان رهبر معظم انقلاب یادآور می‌شود: ایشان فرمودند بهتر است به جای اینکه تمام هزینه‌ها صرف خرید هواپیما شود، قسمتی از آن صرف تولید دانش شود که حرفی بسیار منطقی است. اگر ما فقط خریدار باشیم، هیچ توانایی در بازار نداشته و راهی برای پول در آوردن را بر روی خود بسته‌ایم یا در شرایطی مثل تحریم، برای تأمین قطعه‌ای کاری از دستمان بر نمی‌آید.

این پژوهشگر به پروژه‌های طراحی هواپیماهای مسافربری اشاره کرده و می‌گوید: در شرایط کنونی صفر تا ۱۰۰ تولید هواپیما بخصوص هواپیمای مسافربری با تعداد نفرات بالا دور از دسترس ماست، اما اگر سعی کنیم برخی قطعات هواپیما یا تولید هواپیماهای سبک را شروع کنیم، تجربه‌های خوبی به دست می‌آوریم که کمک می‌کند در آینده به ساخت هواپیماهای مسافربری هم برسیم. در آن صورت هم از نظر مالی به کشور کمک می‌شود، هم نیاز خودمان مرتفع می‌شود.

این پژوهشگر هوا و فضای کشور در پایان به کاستی‌ها و مشکلات این صنعت اشاره کرده و می‌گوید: دغدغه اصلی این حوزه دخالت دولت در حوزه فضایی است. در چند سال پیش سازمان فضایی به خوبی کار خود را انجام می‌داد، اما به صلاحدید آقایان این سازمان منحل شد. فضا به چند وزارتخانه دیگر منتقل شد که سبب شد از چالاکی سازمان کم شده و درگیر سیکل‌های اداری زیاد شود. بودجه‌ها کمتر و در نهایت صنعت فضایی کشور خوابید و امید مهندسان این رشته ناامید شد. در سطح هوایی عزم جدی برای ساخت هواپیمای جنگنده یا مسافربری نداریم. پروژه‌ها و کارهای تحقیقاتی به دلیل کمبود بودجه تعطیل می‌شوند.

مهندسی هوافضا در حوزه آکادمیک کشور قدمتی ۳۰ ساله دارد. تاکنون دستاوردهای مهمی نیز داشته که سبب شده کشورمان در زمره کشورهای فعال و مهم در سطح جهانی قرار گیرد، اما اکنون با وجود توانایی‌ها و ظرفیت‌های عظیم نیروی انسانی و بر خلاف تصور عامه مردم، جایگاه این رشته در کشور مقداری تنزل پیدا کرده است.

مهندس امیر شیخ، فعال و پژوهشگر حوزه هوا و فضای کشور در این خصوص به خبرنگار ما می‌گوید: فعالیت‌های هوافضایی ۳۰ ساله جمهوری اسلامی در دانشگاه‌های مطرح صنعتی مانند دانشگاه‌های صنعتی شریف، صنعتی امیرکبیر، صنعتی خواجه نصیر و...، ظرفیت مناسب برای فعالیت‌های هوافضایی در کشور ایجاد کرده است. البته تمرکز بیش از اندازه سال‌های اخیر برخی هیئت علمی بر روی مقالات و دروس غیر کاربردی در صنعت مشکلات زیادی را به وجود آورده است که موجب می‌شود دانش آموختگان این رشته، نسبت به موارد کاربردی و صنعتی دورتر شوند. همچنین جذب بیش از اندازه دانشجو در این دانشگاه‌ها و دانشگاه‌های سطح پایین‌تر یکی دیگر از معضلات کشور بوده که نیازمند اصلاحات جدی است، اما با تمامی این مشکلات، فعالیت‌های مؤثر در صنایع هوافضایی در صورت وجود داشتن، امکان‌پذیر است.

وی در ادامه تشریح می‌کند: صنعت فضایی هر کشور یکی از صنایع مهم و اقتدار آفرین آن کشور است. باید بدانیم هر فعالیت مهم در صنایع راهبردی، نیازمند تجمیع تمام توان و نیروها در تمامی زمینه‌های مرتبط با آن حوزه است. به همین منظور تجمیع قسمت‌های مختلف حوزه فضایی در سال ۸۹ با عنوان سازمان فضایی به عنوان یکی از معاونت‌های ریاست جمهوری، گام مفیدی در راستای یکپارچه‌سازی این فعالیت‌ها بود، اما در یک تصمیم عجیب در سال ۹۳، دولت مجدداً سازمان فضایی را به زیر مجموعه وزارت ارتباطات تنزل داد.

شیخ توضیح می‌دهد: دلیل این کار وجود برخی مشکلات در بدنه سازمان فضایی عنوان شد، اما به نظر برخی متخصصان، راهکار حل مشکل اصلاح ساختاری سازمان بود نه اینکه کلاً سازمان به این شکل از بین برود. اینکه از اصطلاح نابودی سازمان فضایی استفاده می‌شود، به این دلیل است که در عمل با این تنزل جایگاه، سازمان فضایی کاربرد قبلی خود را از دست داده و جز یک نام و ساختمان، چیزی از آن باقی نمانده است. این اعتراضات در همان سال ۹۳ توسط بسیاری از فعالان به مدیران تصمیم‌ساز اعلام شد، اما متأسفانه پاسخ مناسبی دریافت نشد. یکی از آن مسئولان، رئیس وقت سازمان فضایی بود که اخیراً از ریاست سازمان تودیع شد. ایشان در رسانه‌ها مکرر اعلام می‌کرد که با ساختار پیشین نمی‌توان فعالیت‌های مؤثر در زمینه فضایی انجام داد و معتقد بود این ساختار جدید به این راه کمک می‌کند، اما خروجی تقریباً سه ساله ساختار جدید با مدیریت ایشان تقریباً دستاوردی عملی و قابل ذکر نداشت و جا دارد از ایشان مطالبه شود که چرا این اتفاق نیفتاده است. همچنین به نظر می‌رسد پس از این نیز فعالیت خاصی نتوان از این سازمان انتظار داشت.

این پژوهشگر هوا فضای کشور اضافه می‌کند: به نظر می‌رسد کلاً سیاست‌های دولت تدبیر هیچ گونه موافقتی با فعالیت‌های فضایی ندارد و این مسئله را می‌توان از برخورد آن با سازمان فضایی قبل از اتفاقات سال ۹۳ و قرار دادن مدیران غیر متخصص، بدون هیچ گونه تخصص فضایی و داشتن کمترین اعتماد به ظرفیت داخلی، به سرپرستی این سازمان مشاهده کرد. به نظر می‌رسد جدا بودن فعالیت‌های فضایی در سازمان‌های مختلف و همچنین کاهش شدید بودجه‌های فضایی، نوید هیچ‌گونه اقدام مؤثر در این حوزه را نمی‌دهد و با ناامیدی و مهاجرت نخبگان این صنعت از کشور همراه است. این اتفاق در زمانی در حال رخ دادن است که حتی کشورهای همسایه نظیر امارات با سرمایه‌گذاری زیاد در حال پیشرفت در این زمینه است.

شیخ در ادامه با ابراز تأسف در مورد سقوط هواپیمای یاسوج می‌افزاید: در ابتدا لازم است این مسئله مورد بررسی قرار بگیرد که دلیل سقوط هواپیما چیست. طبق اخبار منتشر شده این هواپیما قبل از این حادثه، بارها با نقص فنی همراه شده بود است. تأمین قطعات هواپیما و تجهیزات تعمیر و نگهداری یکی از چالش‌های مهم کشور در سال‌های اخیر بوده است. مراکزی در داخل کشور، به طور مثال شرکت تعمیر و نگهداری فارسکو، توانایی‌ بالایی در بحث تعمیر و نگهداری هواپیما و حتی ساخت و تأمین قطعات دارند که استفاده نکردن درست از ظرفیت داخلی، یکی از دلایل بروز مشکلات است. همچنین تعامل نادرست با سایر کشورها موجب تأمین نشدن نیازهای کشور در صنعت هوانوردی شده است. البته بررسی عوامل سقوط هواپیمای تهران -یاسوج نیاز به زمان بیشتری دارد، اما آنچه به نظر می‌رسد این است که باوجود تبلیغات بسیار از دستاوردهای هوایی برجام، هنوز کشور در تأمین تجهیزات به‌روز در صنعت هوانوردی ناتوان است. در مورد رصد و ردیابی لاشه هواپیما نیز در این مواقع مهم‌ترین وسیله، ماهواره است که کشور ما هم اکنون ماهواره عملیاتی در مدار زمین ندارد و به نظر می‌رسد در سال‌های آینده نیز اتفاق چشمگیری در این حوزه رخ ندهد. وسیله بعدی استفاده از پهپاد و بالگرد است که به دلیل شرایط نامساعد آب و هوایی در آن منطقه با تعلل همراه شد. بدیهی است اگر تجهیزات مدرن‌تری استفاده می‌شد، زمان کمتری اتلاف می‌شد، اما علاوه بر تجهیزات، نوع مدیریت بحران در این مواقع اثر به مراتب بیشتری دارد.

وی در پایان مشکل اصلی صنعت هوافضا را نبود یک نگاه جامع و منسجم در میان مدیران بالادستی کشور و همچنین دولتی بودن این صنعت دانسته و تصریح می‌کند: این نبود انسجام سبب می‌شود مدیران تصمیم‌ساز در وزارت علوم، بدون نگاه به نیازمندی کشور، اقدام به جذب تعداد بسیار زیاد دانشجو در رشته مهندسی هوافضا نمایند؛ کاری که سبب اتلاف عمر جوانان و بیکار ماندن جمعیت زیادی از این دانش آموختگان می‌شود. این نبود انسجام سبب می‌شود با تغییر یک دولت تمام اقدام‌ها و دستاوردهای دولت قبلی زیر سؤال رفته و بعضاً از بین برود که سبب سرخوردگی متخصصان و اتلاف هزینه‌های بسیار زیاد اقتصادی می‌شود.